١-شناسایی معرفی مکان:حمام حاج آقا تراب

2 -نام شهرستان: نهاوند

3-نام مکان: حمام حاج آقا تراب

4-نوع اثر : تاریخی و معماری

5- دوره تاریخی ساخت:سال 1289 هجری شمسی در زمان ناصر الدین شاه قاجار به سبک دوران صفوی

6-شماره ثبت: 65/9/22-1492

7- میانگین تعداد بازدبدکنندگان از این مکان در سال : حدود 120هزار نفر

این حمام در یکی از محلات قدیمی شهر نهاوند نزدیک بازار قیصریه رو به روی مسجد حاج اقاتراب به وسیله مرحوم حاج میرزا محمد تقی که از خوانین و محترمین شهر بوده ، ساخته شده وبه نام فرزندش حاج اقا تراب معروف شده است .این حمام در سال گرانی سختی ساخته شده است .ان مرحوم که یکی از ثروتمندان بود به هر کسی که بعنوان کارگر در ان کار میکرد به جای پول گندم میداد گندم در آن سال هر من ری ( 12 کیلو) 4 ریال بود.این حمام از ابنیه ی دوران قاجاریه است واز معدود حمامهای دو قلو(مردانه و زنانه) است . بیرونی حمام را طاق نماها و حجره هایی به عمق بیش از یک متر و ارتفاع حدود سه متر تشکیل می دهد .بالای این حجره ها طاقجناقی زیبایی، با تزیینات آجر چینی خفته و رفته به چشم می خورد.طاق نمای وسط در واقع ورودی اصلی به گرمابه است .در دو طرف پله ها دو عدد ستون سنگی با تزیینات مارپیچی زیبایی کار گذاشته شده و سر ستونهایی پله ای شکل به همان سبک سر ستونهای معبد لائودیسه دوره سلوکیان است .در وسط طااق نمایی از نوع شاخ بزی تعبیه شده است که جلوه خاصی به مدخل ورودی داده است .پس از عبور از طاق اصلی که با سه پله به سمت پایین منتهی میشود در چوبی قدیمی از چوب گردو با حجاری زیبایی در بالای ان به چشم می خورد، وبر بالای ان کتیبه ای سنگی تعبیه شده در این کتیبه با خط نستعلیق زیبایی اشعاری به شرح زیر بصورت برجسته حک شده است که حاوی سال احداث و بانی ان میباشد.این حمام مانند تمامی حمامهای دیگر مسیر دسترسی به سه مرحله بینه، میان در و گرم خانه است.به این ترتیب هر فضا به وسیله ی راهرو و هشتی از فضای دیگر متمایز شده است. تا دما ورطوبت هر فضا نسبت به فضای مجاور تنظیم گردد .به این طریق پیشینیان می توانستند ازبیماری و ناراحتی افراد به دلیل ورود به فضای گرم و خروج ناگهانی به فضای سرد تا حد زیادی بکاهند .نخست فضای ورودی است که در ارتباط مستقیم با فضای خارج قرار گرفته ، سپس راهروی باریک است که به دهلیز و از دهلیز به بینه ی حمام میرسدبینه ی حمام که به شکل چهار گوش ساخته شده از نظر مساحت و تزیینات از سایر قسمتها ی دیگر حمام مشخص تراست .در اطراف بینه سکو های نشیمن و رخت کن و در زیر سکوها حفره های جای کفش تعبیه شده است .در بالای سقف گنبدی شکل حمام انواع نور گیر ها قرار داردارتباط بینه به گرم خانه از طریق میان در انجام میشود و سرویس بهداشتی نیز در این محل قرار دارد گرمخانه ی این حمام ازخزینه ی آب گرم ومحلی برای شستشو تشکیل شده است که در حال حاضر اثری از خزینه نیست به جای آن از دوشهای منفرد استفاده میشده است، که متاسفانه بخش گرم خانه را از حالت سنتی درآورده است .این حمام از نوع حمام های دو قلواست که متصل به هم بنا شده اند که یکی از آ نهابه مردان و دیگری به زنان اختصاص داشته است .آب این حمام سابقا از طریق چاه تهیه می شده است .اما در سالهای پایانی فعالیتش ،آب ان از طریق سیستم لوله کشی آب شهری تامین میگردید.فاضلاب حمام از طریق چند کانال به رود خانه ای میریخت که اکنون به عنوان مسیل دروسط شهر نهاوند واقع است و شهر را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم کرده است .سیستم گرما دهی حمام شامل انبار سوخت تون(گلخن، اتشدان) تیان ،گربه رو ، دودکشها و گودالی برای جمع آوری خاکستر بوده است .در ابتدا سوخت حمام از طریق خار بیابان، برگ خشک درختان و فضولات حیوانی تامین میشده وبعدها نفت و مواد سوختی شیمیایی جای گزین آنها شده است در زیرخزینه صفحه ای فلزی یا فلز هفت جوش به قطر 60 الی 110سانتی متر حد فاصل آب و آتش قرارمیگرفت.مصالح حمام از آجر،ساروج و سنگ بوده است .

تزیینات

در تزیینات این حمام بیش تر سعی شده از سنگهای آهکی سفید استفاده کننددر بعضی جاهاکف با سنگ مرمر آرایش شده است جا کفشی ها از آجر بوده و برش بالای آن دارای طرحی ازقوسهای مرسوم آن زمان بوده است ازاره حمام با سنگ و کاشی لاجوردی تزیین شده است.اما برای ورود به این حمام بعد از در اصلی مجدداً پس از طی چهار پله ی سنگی، به سوی پایین به قسمت بینه (حمام سرد)می رسیم

حمام سرد

ابتدا اتاقکی به حدود3×4 متراست. در روی دیوار پشت آن گچبری های بسیار زیبا،نقوش اسلیمی و گیاهی دیده میشود.زمینه های این نقوش همگی به رنگ سیاه رنگ آمیزی شده است .در بخش رو به روی دیوار مذکور دو عدد ستون سنگی سفید با تزیینات مارپیچی و سر ستون هایی پله ای شکل درست شبیه به ستونهای جانبی در ورودی به چشم می خورد.روی این ستونها و سر ستونها سه عدد طاق گهواره ای یا نعل اسبی در اندازه های نسبتا کوچک و با عرض دهانه ی حدوداً یک متر برای هر طاق ساخته شده است نمای بالای این طاقها با کاشیکاری بسیار زیبایی از دوره ی قاجاریی مزین شده و با سبک مشخصه ی این دوره که استفاده از رنگهای زنده ی زردو آبی ، سبز و سفید(کاشی هفت رنگ) است تعبیه شده اند. صحنه کاشی کاری شده نبرد رستم بادیو سفید از شاهنامه است.

این مکان حجره شاه نشین بوده  که سقف آ ن را یک طاق ضربی تشکیل می دهد و راس آن به هواکش مجهز است.در قسمت مرکزی شاه نشین حوض سنگی قرار دارد ،که آب آن از قنات محلی تأمیین می شده و باحوض واقع در قسمت مرکزی  بینه و گرمخانه ارتباط دارد.دیوار جانبی شاه نشین و حجره ها با آهک بری های ظریف و زیبا شامل نقوش اسلیمی زینت یافته است . این حجره محل اقامت شخصیت های مهم و با نفوذ آن زمان نهاوند بوده است .بعد از این بخش به نمای عمومی بیته میرسیم . این قسمت به شکل مربع و دارای طاق نما ورواقهایی در اطراف با طاقهای جناقی و گهواره ای است و دیوارهای پشت همه ی این ها از نقوش  اسلیمی و با تکنیک گچبری ،تزیین شده اند .سقف کلی بینه ، بر روی چهار عدد ستون سنگی (پایه ستون -میان ستون - سر ستون )با همان سبک ستونهای پیشین اما با ضخانت بیش تر استوار گردیده است .اجزای ستونها توسط سرب مذاب به یکدیگر متصل شده اند.این ستونها به شکل متقارن در فضای درونی سقف بنا را که شامل شش گنبد کوچک بصورت قرینه و یک گنبد بزرگ مرکزی است را نگاه داشته اند(می توان گفت روی ستونها را طاقهای جناقی تشکیل می دهند و روی هم رفته طاقهای جناقی توسط گوشواره های جانبی ،یک طاق ضربی منظم را تشکیل داده و سقف گنبدی شکل زیبایی را به وجود اورده است) که در رأس آن هواکش یا پنجره ای مخروطی شکل به چشم می خورد.در سمت شرق و غرب بینه ،حجره ها قرار دارند،در قسمت جلویی حجره های رخت کن سکوهایی با ارتفاع 60 سانتی متر احداث شده است، در زیر این سکوها حفره هایی جهت قراردادن کفش ایجاد شده است .ازاره بینه با کاشی لاجوردی پوشیده شده بر بالای ازاره تا زیر سقفبینه طاق نماها با زیبایی و هنرمندی خاصی با نقوش اسلیمی برجسته بر روی زمینه سیاه آهک بری شده اند

گرمخانه

بینه از طریق یک هشتی (راهرو)به گرمخانه متصل میشود. گرمخانه نیز مانند بینه دارای چهارستون سنگی محکم و قطور است که سقف هشت طاقی را بدوش میکشد.ازاره ی گرم خانه تاارتفاع یک متر از کاشی کاری سفید پوشیده شده است در قسمت شمالی گرمخانه خزینه گرم وسرد قرار دارد.خزینه بزرگتر دارای آب گرم بود و بوسیله دو پله دسترسی به آن امکان پذیر می شده است کف گرمخانه دو ردیف کانال وجود دارد که یکی از آنها محل عبور گرمای تون بوده و گرمای محیط حمام را تأمین می نموده است و کانال دیگر کانال آب برگشتی ناشی از شستشو و پاشوره های حوض است.

حمام زنانه

در شمال حمام مردانه بخش زنانه قرار دارد که هفت پله از سطح کوچه پایین تر است .سر درورودی آن ساده و بدون تزیین است.در ورودی آن کوچک است.بینه به شکل گنبدی شش ضلعیاست،که در وسط آن نور گیر کوچکی وجود دارد .فضای داخل گنبد با طرح های هندسی ساده گچ بری شده است .این اضلاع که طاق نما هایی را بوجود آورده ,جای رخت کن است. در وسط بینه حوض سنگی هشت ضلعی تعبیه شده که درست شبیه ساختمان بینه است یعنی دو ضلع بزرگ و شش ضلع کوچکتر است،و بر خلاف بینه مردانه فاقد ستون است .پس از عبور از میان در، گرمخانه با دو ستون سنگی بزرگ دیده میشود. بر خلاف حمام مردانه که شمالی جنوبی است، مستطیلی است که اضلاع بزرگتر آن جهت شرقی غربی دارد.حمام گرم از دوقسمت تشکیل شده ،یکی صحن اصلی و یکی حاشیه صحن که عرض مستطیل شکل آن بین دوستون واقع است .کف حمام با سنگهای خاکستری مفروش گردیده بدنه گرمخانه با ساروج اندودشده است .که هم اکنون در بخش حمام زنانه سنت حنابندان به نمایش گذاشته شده ،که بیش از20 پیکره با لباسهای محلی وجود دارد .

حمام حاج اقا تراب یکی از بناهای تاریخی شهرستان نهاوند است که در سال 1365در فهرست آثار ملی ثبت شده است.این حمام با صرف هزینه هی بالغ بر 400 میلیون ریال به موزه مردم شناسی تبدیل شده است .