در نظام ارزشی اسلامی همواره به داشتن عزت نفس و کسب آن و سفارشش به همه براساس آیات و روایات تأکید شده است. انسان از همان دوران کودکی تا جوانی می تواند با پرورش فطرت خود و توجه به رفتار و گفتارش به نیک بختی و عزت نفس دست یابد.

امام حسین(ع) در دعای عرفه می فرمایند: تمام عزت و بلندمرتبگی از آن خداست و هر که خدا را دوست بدارد، عزیز و گرنه ضعیف خواهد بود. در روایات اسلامی هم تأکید شده که مؤمن نباید وسایل و زمینه‌های ذلت خویش را فراهم سازد؛ چون خداوند خواسته او عزیز و سربلند باشد و برای حفظ این عزت بکوشد. در این دوره روانشناسان اسلامی نیز به تأسی از ائمه(ع) مباحثی مبنی بر ایجاد عزت نفس و افزایش آن از دوران کودکی را آموزش داده اند که شامل محبت کردن به کودکان، انتخاب نام نیک از ابتدا و احترام گذاشتن به آن است درباره برخی از جزئیات دستیابی به عزت نفس براساس اخلاق و تربیت اسلامی در ذیل صحبت میکنیم.

*** توجه و احترام به کودک

انسان هایی که از طفولیت مورد توجه و احترام بزرگترهایشان به ویژه والدین‌شان هستند، در آینده هم انسان های موفق و دارای اعتماد به نفس هستند، اینها با اینکه روح لطیفی دارند اما اعتماد به نفس و خودباوری بالایی دارند همین باعث رشد اخلاقی و ایجاد صفات نیک در آنها می شود.

بدالله بن عتبه، از مشاهیر فقهای اهل سنت، نقل می کند که: روزی در محضر حضرت سید الشهداء (ع) بودم که فرزند آن حضرت (امام سجاد ع) که کوچک بود، وارد شد . امام او را به نزد خود خوانده و به سینه چسبانید، پیشانیش را بوسید و فرمود: «بابی انت ما اطیب ریحک و احسن خلقک; پدرم به فدایت . چقدر خوشبو و زیبایی!»

برخی از مهمترین کارهایی که می توانیم برای افزایش عزت نفس کودکانمان از همان ابتدا انجام دهیم شامل این موارد است:

۱-شب‌ها هر کاری که داریم، کنار بگذاریم و برای کودک قصه بگوییم

اگر کودکمان دارای اتاق جداگانه ای است، هنگام خواب به اتاق او رفته و برای قصه بگوییم و به سوالاتش درباره موضوع قصه پاسخ دهیم تا قوه تخیل و هوشش در این راستا تقویت شود. حتی از این فرصت می توانیم استفاده کنیم و داستان های کودکانه اهل بیت و ائمه دینمان را برای بچه ها تعریف کنیم تا به خوبی در نهادشان رسوخ کند.

۲-اشتباهاتش را راحت ببخشیم

زمانی که فرزند ما اشتباهی می کند با جملاتی مثل اینکه «دیگر مادر یا پدر تو نیستم» یا «دفعه آخرت باشه از این کارها میکنی» او را بیشتر ناراحت و دچار عذاب وجدان نکنیم، بهتر این است که روش درست کار را به او آموزش دهیم و بگوییم «همه دچار اشتباه می شوند اما بهتر است از دفعه دیگر اینگونه عمل کنی».

بنابراین به فرزندمان نگوییم: «تو دیگه بزرگ شدی، نباید اشتباه کنی»، بلکه بگوییم «همه مرتکب اشتباه می شوند اما باید کار صحیح را یاد بگیریم».

۳-خوبی هایش را بزرگ کنیم

از کودکمان در جمع تعریف کنیم البته نه در حد اغراق آمیز که او را دچار توهم کند. بلکه در جمع خانواده بگوییم: «من به دخترم / پسرم افتخار میکنم که امروز اتاقش را مرتب کرده»، یا بگوییم: «خوشحالم که دختر/پسرم می تونه لباساشو خودش تنش کنه یا خودش به دستشویی بره».

نکن، دست نزن، حرف بد نزن، تف نکن، داد نزن، جیغ نزن، ندو، نریز، نپاش، اونجا نه، نه نه نه... همه اینها امر و نهی هایی است که بچه ها را تنها لجباز می کند بنابراین به جای اینها می بایست به بچه ها بگوییم چه کارهایی انجام دهند نه اینکه چه کارهایی انجام ندهند. مثلا بگوییم: عزیزم وقتی شامتو خوردی بشقابتو ببر آشپزخونه» یا «وقتی لباساتو عوض کردی ، بزار تو کشو» اینطوری بچه با نقشه ذهنی متوجه می شود که چه کاری انجام دهد.

۴-به حرف های فرزندمان خوب گوش دهیم

زمانی که فرزندمان خیلی شور و شوق نشان میدهد که درباره موضوعی با ما صحبت کنیم به او نگوییم: «الان حالم خوب نیست صداتو نشونم»، یا «دیگه نشونم از این حرف ها بزنی» یا اینکه «اینقدر حرف نزن سرم رفت» بلکه سعی کنیم به حرف هایش کامل گوش بدیم حتی اگر مشغول به کاری هستیم و با سوالاتمان به او بگوییم که به حرف هایش  گوش می دهیم.

۵-بی دلیل او را بغلش کنیم و ببوسیمش

در آغوش گرفتن بچه ها یکی از روش های دادن امنیت به آنها و احساس خوب اعتماد و عزت نفس است وقتی کودکی کمتر در اغوش گرفته می شود ناخودآگاه به سمت دیگرانی می رود که به او محبت بیشتری می کنند بچه هایمان را روزی چند بار در آغوش بگیریم و ببوسیم و بی دلیل به آنها بگوییم که دوستشان داریم.

۶-«اگه نکنی وای به حالت» را نگوییم!

یکی از روش های والدین برای ترغیب بچه ها به برخی کارها استفاده از واژگان و جملات تهدید آمیز است مثل اینکه «اگه نکنی وای به حالت»، «اگه پدرت بیاد بهش میگم»، «دیگه نبینم با پدرت و مادرت اینجوری حرف بزنی» یا «این مسائل به تو ربطی نداره»

سعی کنیم اگر بچه در موضوعی که به او مربوط نیست هم نظر داد، او را مشارکت بدهیم منتها به او بفهمانیم که این مسئله بزرگترها است. مثلا بگوییم: «عزیزم این مسئله بین من و پدرت است و نباید بچه ها فکرشونو مشغول کنن» یا «عزیزم به اتاقت برو و به بازی برس تا من هم بیام پیشت».

۷-گاهی با بچه ها کارتون ببینیم

یکی از علائق بچه ها به ویژه در این ایام که تمام وقتشان در خانه هستند تماشای کارتون است که البته آن هم می بایست با مدیریت والدین زمانبندی درست داشته باشد، خوب است گاهی به جای داد و فریاد و اینکه صدای تلویزیون را کم کن و مدام داری تلویزیون تماشا میکنی سرم رفت، خودمان هم کنار بچه هایمان کارتون ببینیم و با آنها لذت ببریم.

۸-اجازه سوال  و اعتراض به بچه ها بدهیم

برخی خانواده ها چنان فضای خفقان آوری در خانه ایجاد می کنند که به جز پدر و مادر کسی حق اظهار نظر در آنجا ندارد و بچه ها باید یک گوشه ای آرام باشند. اگر می خواهیم بچه هایمان در جامعه زمانی که دیگران به آنها آسیب می زنند یا تقاضای نادرستی از آنها دارند، جرأت اعتراض یا سوال پرسیدن داشته باشند باید خانه را برایشان محیط امنی کنیم که هم بتواند اعتراض وهم پرسشگری کنند.

بنابراین بهترین روش برای ایجاد روش درست اعترض یا ابراز وجود برای بچه ها این است که با آنها درست و با احترام صحبت کنیم مثلا بگوییم: «می دونم انجام این کار را دوست نداری، احساس میکنی بی انصافیه، حق داری اما وقتی داد می زنی من نمیتونم کمکت کنم.»

۹-اگر اشتباه کردید ، راحت عذرخواهی کنید

زمانی که اشتباه کردید و بچه به آن پی برد هیچوقت تفره نروید و بگویید: من اشتباهی نکردم بلکه اشتباهتان را گردن بگیرید و بگویید: «بزرگترها هم اشتباه می کنند و از این بابت از تو عذرخواهی میکنم». همین باعث می شود که بچه خودش هم در زمان بزرگسالی اشتباهاتش را گردن بگیرد و عذرخواهی کند.

۱۰-روابط‌تان با همسرتان را ترمیم کنید

اگر کودک محبت بین والدینش را ببیند قطعا در یک محیط امن پرورش پیدا میکند وگرنه اگر در یک محیط پر از استرس وجارو جنجال صحیح کنیم، تربیت صحیح هم داشته باشیم ، جوابگو نیست بنابراین از همین حالا اگر روابطمان مشکل دارد با گفت وگو سعی کنیم تنش در روابط را کم کنیم و در جمع خانوادگی به هم محبت کنیم تا کودک هم دارای روحیه خوب و شخصیت سالمتری داشته باشد این نوع بچه ها به راحتی می توانند از رفتار والدینشان الگوبرداری کنند.