به گزارش سایت گرو به نقل از شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ یکی از مباحث مطرح در مطالعات علوم اقتصادی و سیاسی این است که رانت­ های منابع با فساد و بی ­ثباتی دولت ارتباط دارند. رانت منابع از نبود رقابت در بازار محصولات ایجاد می­شود و فساد اداری را تشدید می­ کند؛ همچنین استخراج منابع، فعالیت­ های رانت­ جویی را در سایر بخش ­های اقتصاد تحریک و باعث کاهش رشد می‌شود.

علت وجود رانت در این موارد، هزینه به نسبت پایین استخراج منابع در برابر بهای فروش به نسبت بالای آن در بازار است؛ از آنجایی که فعالیت در این بخش­ ها بیشتر در چارچوب قوانین بسیار سختگیرانه دولتی صورت می ­پذیرد، رفتارهای رانت ­جویانه در این بخش­ ها به گسترش فساد در دیگر بخش ­ها می­‌انجامد.

رابطه اصلی میان فساد و منابع طبیعی به دو صورت است؛ یکی، وجود منابع طبیعی علت فساد است و به بیان دیگر، درآمدهای سرشار حاصل از منابع، باعث ایجاد رقابت میان گروه ­های اجتماعی مختلف می‌­شود که خود سطوح بالاتری از رفتار رانت­‌جویی را به دنبال دارد؛ دیگری، فساد ممکن است در خود سیستم مدیریت منابع طبیعی رخ دهد و منجر به استفاده غیربهینه از این منابع و عملکرد ضعیف در بخش رشد اقتصادی و یا کاهش فقر شود.

سال 2005 میلادی را باید یکی از سال هایی دانست که اتفاقات آن چهره  بسیاری از از عواملی را که سال ها با پرده نشینی به دنبال غارت بیت المال بودن را آشکار کرد.

آنچه در این گزارش به آن خواهیم پرداخت نگاهی به قرارداد صادرات گاز ایران به شارجه امارات در سال 2005 است که به عنوان قرارداد کرسنت شهرت پیدا کرده است.

اگرچه بررسی پرونده قرارداد کرسنت مثنوی هفتاد من است اما در این سلسله گزارش ها سعی شده است تا مخاطبین با اصل قرارداد و الحاقیه ها و همچنین چگونگی عقد این قرارداد آشنا شوند.

آنچه در این گزارش سلسله وار به آن خواهیم پرداخت  به صورت دسته بندی شده عبارتند از:

1. بررسی اصل و الحاقیه های قرارداد کرسنت
2. معرفی شرکت و مدیرعامل کرسنت و شرکت دانه گاز
3. معرفی دلالان و مسئولان طرف ایرانی و اماراتی در قرارداد
4. نظر کارشناسی دستگاه های نظارتی  در خصوص قرارداد
5. نظر کارشناسی برخی از چهره ها وکارشناسان در خصوص قرارداد
6. پشت پرده قرار داد، چه کسانی از کرسنت رشوه گرفتند

معرفی اصل و الحاقیه های مهم قرارداد صادرات گاز ایران به شارجه (کرسنت)

قبل از معرفی قرارداد کرسنت لازم است گفته شود که متن این قرارداد به هیچ عنوان توسط وزارت نفت و یا شرکت کرسنت پترولیوم در رسانه ها منتشر نشد که البته این موضوع جای تعجب ندارد زیرا در بخشی از متن اصلی این قرارداد آمده است"دوطرف قرارداد هرگز نباید اقدام به انتشار کل و یا بخشی از قرارداد به خصوصی در رسانه ها کنند مگر آنکه انتشار این قرارداد بتواند در اجرای آن کمک کند، در هر صورت طرف منتشر کننده باید جوابگوی عواقب احتمالی انتشار این قرارداد باشد."

به علت محرمانه بودن خودساخته این قرارداد، آنچه در این بخش یعنی معرفی اصل قرارداد منتشر می شود، براساس اظهارات برخی از مطلعین و گزارش های دستگاه های نظارتی است.

قرارداد کرسنت، قراردادی است بین شرکت اماراتی کرسنت پترولیوم یا شرکت نفت الهلال امارات با شرکت ملی نفت ایران که در سال( ۲۰۰۱میلادی  (۱۳۸۱ شمسی و در زمان وزارت بیژن نامدار زنگنه در دولت اصلاحات منعقد شد.

مذاکرات اولیه این قرارداد از سال ۱۹۹۷ بین ایران و شرکت کرسنت آغاز و در نهایت، در سال ۲۰۰۱ منجر به تفاهم مشترک شد.

براساس مذاکرات انجام شده، و منعقد شده در این قرارداد، ایران متعهد می‌شد گاز ترش تولیدی از میدان گازی سلمان را به مدت ۲۵ سال و از آغاز سال ۲۰۰۵ میلادی به امارات متحده عربی صادر کند.

گرچه دوره زمانی این قرارداد 25 سال است اما مدت اجرای این قرارداد به دو بخش 7 سال و 18 سال تقسیم شده است.

این کار یک مدل  منحصر به فرد تدوین و اجرای قرارداد است که به هیچ عنوان سابقه نداشته به همین منظور این قرارداد برای فروش گاز توافق شده دارای دو فرمول متفاوت در دومقطع زمانی است.

اسناد حقوقی این قرارداد مشتمل بر یک قرارداد اصلی، 2 اصلاحیه و 6 توافقنامه جانبی یا به‌ اصطلاح الحاقیه است. که اصلاحیه اول تا الحاقیه ششم بین تاریخ 11 آوریل 2001 تا آغاز جولای 2004 مورد توافق واقع شده است .

براساس متن اصلی قرارداد مقادیر در نظر گرفته شده برای صادرات گاز میدان سلمان از اول اوت 2005 تا پایان آوریل 2006 روزانه 198 میلیون فوت مکعب و در سال 2007 نیز 230 میلیون فوت مکعب و در نهایت در سال ششم قرارداد 450 میلیون فوت مکعب مورد توافق واقع شده بود؛ که در نهایت مقرر شد حجم صادرات گاز ایران به کرسنت تا 600 میلیون فوت مکعب برسد.

فروش گاز در طی 7 سال اول از فرمول " GN=(48+0.333^pn-1)/100" تبعیت می کند که در این فرمول علامت دلتا ارزش حرارتی بالاتر از هزار BTU و PN میانگین قیمت نفت خام دبی و عمان است.

با توجه به این فرمول قیمت هر 1000 متر مکعب گاز در 7 سال اول 17.5 دلار در نظر گرفته شده است.

اما فروش گاز برای 18 سال بعدی از فرمول " GN=PN-1-18(48+0.333^)/100 " تبعیت می کند.که براین اساس بهای گاز ایران برای 18 سال بعدی براساس این فرمول  (تا پایان دوره 25 ساله قرارداد) بر پایه نفت خام دبی و عمان بصورت ثابت برای هر بشکه نفت 40 دلار تعیین و بهای فروش هر 1000 مترمکعب گاز ایران برای تمامی 18 سال بعدی بصورت ثابت 38.85 دلار محاسبه شده است.

براساس قرارداد کرسنت گاز تحویلی ایران در سکوی "مبارک" در آبهای خلیج فارس به خریدار (شرکت کرسنت) تحویل می‌گردید. همچنین هزینه شرکت ملی نفت ایران برای اجرای تعهدات مربوط به این قسمت و انجام اموری از قبیل عملیات حفاری، احداث سکوهای مورد نیاز، احداث خط لوله انتقال گاز تا سکوی مبارک و ... حدود 620 میلیون دلار برآور شده است.

شرکت کرسنت بعنوان خریدار، پس از دریافت گاز ترش میدان سلمان در سکوی مبارک، آن را به شارجه امارات متحده منتقل و فرآوری گاز را به شرکت تازه تأسیس به نام "دانه گاز" واگذار می کند (کرسنت عملا سهامدار عمده این شرکت نیز بوده است).

در قرارداد کرسنت ریسک مخزن متوجه شرکت ملی نفت ایران است. به این معنا که هرگاه امکان برداشت از مخزن سلمان به هر علتی از بین برود، مسئولیت آن بر عهده شرکت ملی نفت ایران بوده و این شرکت ملزم است گاز موضوع قرارداد را از هر مخزن دیگری به صورت ترش برای خریدار تأمین کند.

یکی از الحاقیه های مهم در قرارداد کرسنت، الحاقیه سوم است که در این الحاقیه برای کرسنت حق تقدم واردات گاز ایران به امارات متحده عربی مورد قبول شرکت ملی نفت ایران قرار گرفته است.

به این معنی که در قراردادهای فروش گاز ایران به محدودة سرزمینی امارات در شرایط مشابه، شرکت کرسنت به خریداران دیگر حق تقدم خواهد داشت که این امتیاز در قرارداد اصلی مطلقا وجود ندارد.

در همین جا لازم است بگوییم در الحاقیه ششم که به عنوان الحاقیه احیا کننده قرارداد کرسنت مشهور است این حق کرسنت لغو شد اما حق بزرگتر و مؤثرتری به کرسنت بخشیده شد که همانا ممنوعیت شرکت ملی نفت ایران از فروش گاز به شارجه در طول مدت 25 سال است که عملا حق تقدم جای خود را به حق انحصار داده است.

در الحاقیه پنجم که سال 2003 میلادی منعقد شد شرکت کرسنت باید ظرف مدت 6 ماه تضامین خود را ارائه می کرد که اگر این تضامین پرداخت نمی شد حق فسخ قرارداد با ایران بود. براساس مندرجات در الحاقیه شماره 5 شرکت کرسنت موظف به ارائه یک فقره اعتبار اسنادی تضمینی به مبلغ 40 میلیون دلار و تعهدنامه موسسه برق و آب شارجه ظرف مدت 6 ماه از تاریخ الحاقیه 17 مارس 2003 بوده در حالی که شرکت کرسنت به تعهدات مذکور عمل نکرد و درنتیجه حق فسخ قرارداد به نفع شرکت ملی نفت ایران ایجاد شد.

اما در چارچوب الحاقیه شماره 6 امتیازاتی به شرکت کرسنت داده شده است به موجب بند الف الحاقیه شماره 6 حقوق شرکت ملی نفت ایران به سایر متقاضیان در شارجه سلب شده است یعنی شرکت کرسنت حق انحصاری در خرید گاز میدان سلمان دارد.

همچنین مطابق بند C الحاقیه شماره 6 مقرر شده است که صرفا تاریخ تضامین اعتبار اسنادی به مبلغ 40 میلیون دلار و تعهدانامه موسسه برق و آب شارجه تغییر یابد تا تاریخ تضمینات آن برتاریخ الحاقیه مقدم شود و در نتیجه حق فسخ که قبلا برای طرف ایرانی ایجاد شده بود از بین برود.

در پایان این بخش به طور خلاصه می توان گفت الحاقیه ششم قرارداد کرسنت از متن اصلی قرارداد بسیار با اهمیت تر است زیرا تکلیف بسیاری از موارد از جمله بخشیدن حق انحصار به شرکت کرسنت در خرید گاز از ایران مشخص شده است.

معرفی شرکت ومدیرعامل کرسنت پترولیوم و معرفی شرکت دانه گاز

کرسنت از سال های پیش از انقلاب اسلامی به عنوان اپراتور میدان نفتی مبارک در آبهای خلیج فارس فعالیت کرده است. طبق تفاهم دولت ایران قبل از انقلاب با امیر شارجه حفاظت از میدان مبارک به عهده ایران و سرمایه گذاری و توسعه آن به عهده امارت شارجه بوده و کرسنت نیز مسئولیت اجرایی تولید نفت را برعهده داشته است که پس از تولید،  منافع آن را بین ایران و شارجه تقسیم می کرده است.

کرسنت پس از اتمام تولید نفت در میدان مبارک به دلیل آنکه تاسیسات انتقال نفت از میدان مبارک به شارجه را در اختیار داشته است به شرکت ملی نفت ایران پیشنهاد می کند که گازی را که از میدان نفتی سلمان به دست می آورد به وسیله خط لوله به میدان مبارک انتقال دهد تا از آنجا به شارجه صادر شود اما تا مدتها پس از انقلاب این فکر کرسنت عملیاتی نمی شود.

با نگاهی به سایت اطلاع رسانی و همچنین برخی از خبرگزاری های مطرح دنیا از جمله روییترز باید گفت که « شرکت کرسنت پترولیوم» فعالیت خود را ابتدا در زمینه اکتشاف و توسعه میدان های نفتی و گازی در کشور شیخ نشین امارات متحده عربی آغاز کرد و با توسعه زمینه کاری خود از اواسط دهه 80 میلادی وارد حوزه فروش و توزیع نفت و گاز شد و به فعالیت های خود توسعه بخشید.

کرسنت پترولیوم نامش را با حضور در پروژه میدان نفتی مبارک در شارجه امارات در سال 1969 میلادی بر سر زبان ها انداخت، میدان مبارک در واقع میدان بزرگ نفتی است که در آن سال در آبهای خلیج فارس کشف و شناسایی شد و کرسنت پترولیوم توانست در این پروژه در طول 13 ماه این میدان نفتی را به بهره بردای رساند و نفت تولیدی آن را به بازار عرضه کند.

این شرکت در فاصله سالهای 1971 تا 1972 میلادی با حفاری سه چاه و نصب و راه اندازی پلت فرم ‌، بارگذاری ترمینال و تمامی ساختمان های پشتیبانی و خط لوله، این میدان نفتی را به بهره برداری رساند.

عملکرد بسیار خوب این شرکت سبب شد تا طرح های توسعه ای این میدان نیز از سال 1974 میلادی به کرسنت واگذار شود. بر اساس آمار منتشر شده از سوی این شرکت هزینه تولید برای هر بشکه نفت خام از میدان نفتی مبارک در حدود 2.90 دلار بوده که براساس پیچیدگی های خاص این میدان نفتی، در آن مقطع زمانی در نوع خود بی نظیر بوده است.

بعد از حضور در پروژه میدان نفتی مبارک تلاش مدیران این شرکت برای بین المللی شدن و حضور در مناطق دیگر با اولویت منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا شدت گرفت. در پایان دهه 80 میلادی این شرکت  در آرژانتین، کانادا، یوگسلاوی، فرانسه، تونس و دیگر مناطق شیخ نشین امارات متحده عربی  حضور یافت و در پایان دهه 90 میلادی کشورهای مصر و پاکستان و یمن نیز به قلمرو شرکت کرسنت اضافه شدند بنابراین کرسنت توانست دفاتر خود را در بسیاری از کشورهای آسیایی، آفریقایی و اروپایی بازگشایی کند.
تمرکز کنونی کرسنت پترولیوم بر فرصت های انرژی در خاورمیانه به طور خاص در منطقه خلیج فارس است با این حال مدیران این شرکت نفتی گوشه چشمی نیز به دو منطقه شمال آفریقا و دریای خزر و آسیای میانه نیز دارند.

باید تاکید داشت که عراق از جمله بازار مهم کرسنت در دو دهه گذشته بوده است، کرسنت پترولویم شاید تنها شرکت خارجی در عراق است که در طول 20 سال گذشته به صورت مستمر در این کشور فعالیت داشته و دفتر آن در بغداد در تمامی این سالها ارتباط خود را با بخش انرژی این کشور حفظ کرده است.

بعد از سقوط صدام حسین در عراق نیز دو دفتر دیگر کرسنت در سلیمانیه عراق و اربیل و همچنین بصره برای پشتیابانی از فعالیت های این شرکت تاسیس شده است.

در دهه 90 کرسنت پترولویم مذاکرات بسیار زیادی را با شرکت های بین المللی برای حضور در عراق و مشارکت در توسعه 10 میدان نفتی دست نخورده این کشور انجام داد، که  نتیجه آن  حضور در پروژه  توسعه میدان رتاوی عراق با بیش از 10 میلیارد بشکه ذخایر تخمین زده شده است.

مطالعات این شرکت در این مخزن بزرگ هم اکنون برای تولید 250 هزار بشکه نفت خام و 300 میلیون فوت مکعب گاز در حال انجام است.

در دهه 90 میلادی شرکت کرسنت به تدریج فعالیت های خود را در خرید و فروش گاز آغاز کرد و این شرکت به صورت جدی وارد پروژه های انتقال گاز شد، فروش گاز به دبی در ژانویه 1993، از طریق یک خط لوله  92 کیلومتری دریایی با ظرفیت 150 میلیون فوت مکعب آغاز سیاست ها و برنامه های جدید کرسنت بود.

شاید اجرای این پروژه کرسنت را به صرافت تاسیس کنسرسیومی برای فعالیت در بخش گاز انداخت و سرانجام در سال 2005 این کنسرسیوم با نام دانه گاز تاسیس شد که توضیحات مفصلی در خصوصو چگونگی تشکیل شرکت دانه گاز در ادامه همین گزارش داده خواهد شد.

برای جمع‌بندی می توان گفت برآورد وزارت نفت این بود که در آمد حاصل از قرار داد در طول 25 سال حدود سه هزار و سیصد میلیون دلار برای ایران است و در نامه رسمی آقای زنگنه به رئیس جمهور وقت این موضوع به صراحت قید شده بود.

 با برآورد وزیر وقت نفت اگر قیمت امروز نفت تا 25 سال دیگر هم ثابت می‌ماند در صورت عملی شدن این قرار داد بیش از 10 میلیارد دلار از ثروت کشور در نتیجه این قرار داد به یک شرکت دلال واگذار می شد.

شایان ذکر است شاید مخاطبین با این سوال مواجه شوند که فساد به این گستردگی چگونه صورت گرفته  است، این در حالی است که تنها برای جلسه 27 مه 2004 میلادی ( چهارشنبه 6 / 3 / 83 ) در محل وزارت نفت بین ضیاء جعفر و زنگنه آقای ( ح ر) یکی از اعضای دفتر وزیر وقت مبلغ 50 میلیون تومان رشوه از دلال اصلی کرسنت علی ترقی جاه دریافت می‌کند.

البته دریافت کنندگان رشوه در این قرار داد به همین جا ختم نشده و لیست بلند بالایی از دریافت کنندگان و پرداخت کنندگان موجود است که در بخش های بعدی به آن اشاراه خواهد شد.

**گزارش از سید جواد محدثین

انتهای پیام/