به گزارش نافع به نقل از تبیان، هرگاه مالی به دست انسان برسد از راه هدیه یا هبه (كه همان بخشش است) یا از راه جایزه مثل جوائز بانكی یا حتی مثل صدقه و نذری كه برایمان بكنند آیا به آن خمس تعلق می گیرد؟

نظر مراجع عظام تقلید در این رابطه مختلف است و نظرات در این رابطه به سه شكل می باشد:
نظر اول:

به هدیه و هبه و جایزه و امثال آن به طور مطلق خمس تعلق می گیرد به این معنی كه این جایزه یا هدیه به هر شكل و اندازه كه باشد، در صورتی كه از مخارج سالش زیاد بیاید، مشمول خمس خواهد بود.

مراجعی كه این نظریه را قبول دارند عبارتند از آیات عظام: بهجت(ره) و مكارم شیرازی و فاضل لنکرانی(ره)، اراكی(ره)، خوئی(ره)، سیستانی، صافی ، گلپایگانی و سبحانی.

نكته:

البته از بین مراجع فوق آیات عظام مكارم شیرازی و بهجت ره و فاضل لنکرانی ره بنا بر احتیاط واجب، خمس آن را واجب می دانند و بقیه بر حسب فتوی پس مقلدین آنها می توانند به مراجعی كه به نظریه سوم قائل هستند مراجعه كنند.
نظر دوم:

در صورتی به هبه و هدیه و امثال آن خمس تعلق می گیرد كه آن هدیه چیز كم و كوچكی محسوب نشود و اگر چیز كم ارزشی محسوب شود به آن خمس تعلق نمی گیرد.

كسانی كه این نظریه را قبول دارند عبارتند از آیات عظام تبریزی(ره)، وحید خراسانی و زنجانی البته با این تفاوت كه آیة الله زنجانی در چیزهای كم ارزش هم بنا بر احتیاط خمس را لازم می دانند ولی مقلدین ایشان می توانند فقط در این زمینه به قائلین به نظریه بعدی مراجعه نمایند.

و همچنین آیة الله مكارم شیرازی در حاشیه خود بر كتاب عروةالوثقی همین نظریه را قائلند .
نظر سوم:

به هدیه و امثال آن خمس تعلق نمی گیرد اگرچه كه چیز با ارزشی محسوب شود و از مخارج سال زیاد بیاید البته احتیاط مستحب آن است كه در صورتی كه از مخارج سال زیاد بیاید خمس آن پرداخت شود .

قائلین به این نظریه عبارتند از حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری دام ظله و غالب فقهای قدیم.
تمامی مراجعی كه در هدیه و امثال آن خمس را واجب می دانند با یك شرط آن را واجب می دانند و آن اینكه از مخارج سال زیاد بیاید پس به طور مثال اگر كسی به ما فرشی را كه ما عرفا به آن نیاز داشتیم را هدیه داد و ما آن را زیر پا انداختیم، سر سال خمسی اگر چه آن فرش باقی است لكن مشمول خمس نخواهد بود اما اگر فرضا 50 كیلو برنج به ما هدیه یا صدقه دادند وسر سال خمسی 10 كیلو از آن باقی بود پرداخت 2 كیلو از آن 10 كیلو ، به عنوان خمس واجب خواهد بود

چند نكته:

اول اینكه باید توجه داشت كه وقتی می گوییم به هدیه خمس تعلق می گیرد یا نه منظور شخص دریافت كننده هدیه است كه در رابطه با آن سه نظریه فوق وجود داشت اما در مورد شخص هدیه دهنده هیچ اختلافی نیست به این معنی كه شخص هدیه دهنده اگر مالی را كه هدیه می دهد از درآمد سالش باشد و به اندازه ای باشد كه برای او متعارف است و سال خمسی بر او نگذشته باشد خمسی بر او نیست اما اگر سال بر آن گذشته یا آن هدیه بیش از شأن و منزلت او می باشد در این صورت مشمول خمس خواهد بود.

دوم اینكه وقتی گفته می شود: «در صورتی به هدیه خمس تعلق می گیرد كه شیء با ارزشی باشد» مرجع تعیین با ارزش بودن یا بی ارزش بودن و كم و زیاد بودن آن هدیه عرف می باشد و به عبارت دیگر خود مكلف باید دقت داشته باشد كه در آن محلی كه زندگی می كند یا در آن موقعیت اجتماعی كه به سر می برد آن هدیه دارای ارزش قابل توجهی است یا نه كه در صورت اول مشمول خمس است، البته طبق نظریه دوم .

سوم اینكه تمامی مراجعی كه در هدیه و امثال آن خمس را واجب می دانند با یك شرط آن را واجب می دانند و آن اینكه از مخارج سال زیاد بیاید پس به طور مثال اگر كسی به ما فرشی را كه ما عرفا به آن نیاز داشتیم را هدیه داد و ما آن را زیر پا انداختیم، سر سال خمسی اگر چه آن فرش باقی است لكن مشمول خمس نخواهد بود اما اگر فرضا 50 كیلو برنج به ما هدیه یا صدقه دادند و سر سال خمسی 10 كیلو از آن باقی بود پرداخت 2 كیلو از آن 10 كیلو، به عنوان خمس واجب خواهد بود.
به هدیه و امثال آن خمس تعلق نمی گیرد اگرچه كه چیز با ارزشی محسوب شود و از مخارج سال زیاد بیاید البته احتیاط مستحب آن است كه در صورتی كه از مخارج سال زیاد بیاید خمس آن پرداخت شود. قائلین به این نظریه عبارتند از حضرت امام ره ومقام معظم رهبری دام ظله وغالب فقهای قدیم

و باز به طور مثال اگر همان 50 كیلو برنج را به طور كامل در میان سال خمسی به مصرف رساندیم دیگر خمسی واجب نیست.

همین طور است اگر به ما انگشتری از طلا یا نقره هدیه دادند و ما به عنوان زینت آن را دست نمودیم(البته با رعایت شرائط شرعی مثل حرمت طلا بر مردان) دیگر خمس آن واجب نیست چون زائد بر مۆونه نمی باشد.

و نكته آخر اینكه منظور از اینكه مالی مۆونه انسان باشد و از مخارج سال زیاد نیاید فقط احتیاجات ضروری زندگی نمی باشد بلكه منظور نیازهای متعارف زندگی است اگرچه كه آن نیاز متعارف، نیاز ضروری و اضطراری هم نباشد مثل مسافرت برای سیاحت یا زیارت.