بحران تخريب محيط‌زيست و منابع طبيعي كشور در دهه اخير به بحثي جدي تبديل شد. تخريب جنگل‌هاي شمال و غرب كشور، افزايش سطح كويرها، فرسايش مراتع، سيل‌هاي ويرانگر دهه اخير و آلودگي هوا همگي به‌واژه‌هاي آشنايي براي مردم تبديل شده‌اند. در شهرستان نهاوند شايد برخي از اين عوارض مشهود نباشد، اما نمي‌توان از تخريب مراتع، وقوع سيل‌ها، فرسايش خاك و تخريب مناظر طبيعي و سراب‌هاي زيباي نهاوندي چشم پوشيد.

سراب گيان نهاوند

شهرستان نهاوند كه در محدوده كوهستاني رشته كوه زاگرس واقع شده، داراي آب و هواي نيمه خشك و سرد و رژيم بارندگي آن از تيپ اقليم مديترانه‌اي است. از آنجايي‌كه متوسط بارندگي سالانه آن حدود 450 ميلي متر است و با توجه به اين نكته كه بارش بخصوص در ماه‌هاي آذر و اسفند به علت سرماي زياد بيشتر به صورت برف است، نزولات جوي در ارتفاعات منطقه به صورت برف ذخيره مي‌شود و موجب تغذيه منابع آب منطقه، چه آب‌هاي سطحي و چه آب‌هاي زيرزميني در فصول گرم سال مي‌شود. وجود سنگ‌هاي كربناتي «كارستيگ ميوسن» كه به عنوان مخازن غني آب‌هاي زيرزميني محسوب مي‌شوند سبب شده است كه چشمه‌هاي فراوان و سراب‌هاي متعدد گاماسياب، گيان و فارسبان در دامنه شمالي ارتفاعات كوه گرين به‌وجود آيد.
 
سراب گيان در 21 كيلومتري جنوب شهرستان نهاوند و در دامنه شمالي كوه‌هاي گرين در امتداد دره‌اي به نام (درون) كه دو كوه بزيي و گوچال آن را احاطه كرده‌اند واقع شده است. در تمام فصول سال از چشمه سراب گيان آب با دبي 1/5 متر مكعب در ثانيه خارج مي‌شود كه پس از عبور از ميان جنگل سراب گيان به صورت نهرهايي در زمين‌هاي كشاورزي دشت گيان و روستاهاي همجوار جريان دارد و در فصل بهار و تابستان به‌طور كامل از آن بهره‌برداري مي‌شود. علاوه بر اين، منبع تامين آب آشاميدني روستاي پرجمعيت گيان است. اما اين منطقه بسيار زيبا كه سالانه تعداد زيادي گردشگر داخلي و خارجي را به خود جذب مي‌كند با مشكلاتي دست و پنجه نرم مي‌كند كه در صورت بي‌توجهي تبديل به بحران خواهد شد.

تهديدهاي سراب

يك كارشناس ارشد محيط‌زيست درباره مشكلات سراب گيان مي‌گويد: منابع طبيعي شهرستان نهاوند به‌ويژه سراب گيان به عنوان يك پديد طبيعي مصون از تخريب نيست و مشكلات زيادي آنها را تهديد مي‌كند. نبود برنامه‌ريزي و مديريت قوي، بي‌توجهي گردشگران، آفات گياهي، انقراض گونه‌ها و آتش‌سوزي از مشكلات عمده طبيعت سراب گيان است. «حميدرضا سمواتي» مي‌گويد: چراهاي نهاوند زياد است و افسوس خوردن مردم آن بيشتر و در اين ميان نكته‌اي كه آزاردهنده است مسائل فرهنگي شهرستان نهاوند است كه باعث مي‌شود مردم در مواجه با آن سرخورده و ناراحت شوند مسائلي كه در شهرستان نهاوند كم نيستند و هر روز هم بيشتر مي‌شود اما ظاهرا بي‌تفاوتي و بي‌اهميتي را ياد گرفته‌ايم.وي مي‌افزايد: تا سال قبل دغدغه ورود موتورسوار در پارك كوثر را داشتيم و سلب آسايش مردم كه اين مشكل تا حدود زيادي با تدبير شهرداري نهاوند و نيروي انتظامي حل شد.
 
از اينكه طرح ساماندهي آن با تبليغات زياد همراه شد و يك ميليارد و صد ميليون ريال اعتبار آن چگونه مصرف شد بگذريم چرا كه نتيجه و آنچه كه اين روزها در سراب گيان مشاهده مي‌شود با آنچه كه قرار بود انجام شود، فاصله بسيار دارد و حتي نماينده مردم نهاوند در مجلس شوراي اسلامي هم نارضايتي خود را در مورد نحوه اجراي اين طرح بارها اعلام كرده است.اما نكته اصلي اين است كه متصدي حفظ و نگهداري طبيعت سراب گيان بر عهده كيست و مسئول امنيت و آسايش مردم در سراب گيان بر عهده چه دستگاه اجرايي و قانوني است؟ اين فعال مدني گفت: شكايت مردم در مورد وضعيت فعلي سراب گيان بيش از حد تصور است اما گلايه اصلي آنها حضور بي‌شمار موتورسواران در نقاط مختلف آن است كه مخل نظم و آسايش و امنيت مردم مي‌شود. اينكه خانواده‌اي در گوشه‌اي مشغول استراحت است و ناگهان صداي وحشتناك موتورسواران و حركات زيگزاگي و خطرناك آنها و نزديك شدن آنها به محل استراحتگاه آنان وحشت و ترس را نمايان مي‌كند.

سياست‌ها و برنامه‌هاي غلط

سمواتي با اشاره به اينكه بسياري از مشكلات سراب گيان به نبود برنامه‌ريزي و نداشتن يك مديريت موثر ربط دارد مي‌افزايد: با بودن مديريت قوي، برنامه‌هاي نامنظم و بهره‌برداري‌هاي ناهمگون و غيرمعقول از سراب گيان به حداقل مي‌رسد. بعضي از نهادهاي دولتي هر از چندگاهي ضمن اينكه خود را صاحب اختيار اين جنگل مي‌دانند از آن براي سياست‌هاي خود بهره مي‌جويند و كم و بيش موجب بروز مشكلاتي در محل مي‌شوند.

از جمله اردوهاي متعدد و بدون برنامه آموزش و پرورش در سراب گيان نشان از بهره‌برداري‌هاي بدون مطالعه در منطقه است. وي ادامه داد: البته كارهاي مثبتي از طرف برخي نهادهاي دولتي صورت گرفته است. اما آنچه در نهايت هر بيننده منصفي را متاثر مي‌سازد وجود زمينه‌هاي تخريب در سراب گيان است. اجراي عمليات غيرعلمي و مخرب همانند حفاظت از درختان چنار با ايجاد حفاظ بتني در حول اين درختان، ساخت جاده آسفالته سراب گيان تا بالاترين نقطه سراب، ساخت خانه‌هاي سنگي در قسمت بالاي سراب گيان، سنگ‌چين كردن براي ايجاد سكوي تفريحي، آسفالت‌كردن كف جنگل و دادن اجازه تردد به اتومبيل‌ها در تمام بخش‌هاي جنگل و ساخت امكانات تفريحي و شيلات كه اخيرا مطرح شده است، همگي نگران‌كننده است و ناشي از نبود مديريت علمي و موثر در حفاظت منابع طبيعي منطقه است. به نظر مي‌رسد با تعيين متولي مجربي براي سراب گيان، كه صاحب ديد علمي و حفاظتي باشد، مي‌توان از خسارت‌هاي بيشتر جلوگيري كرد.

تراكم گردشگران

وسعت جنگل سراب گيان بسيار كم است. اين ويژگي شايد از ديدگاه وجود تنوع گياهي و جانوري در اين منطقه كم‌وسعت بسيار ممتاز باشد. اما از جهات ديگر نگران‌كننده است. هجوم گردشگران در روزهاي تعطيل و رعايت‌نشدن مسائل زيست‌محيطي و ريختن زباله‌ها در دامان طبيعت نگراني‌هايي را ايجاد مي‌كند. ورود اتومبيل‌ها به داخل جنگل ضمن اينكه بافت زمين را براي رشد گياهان نامساعد مي‌كند، صدمات زيادي را به گياهان و درختان وارد مي‌سازد. همچنين تراكم گردشگران در قسمت‎‌هاي بالاي سراب گيان بيشتر گياهان پوششي اين نقاط را به نابودي مي‌كشاند. آلودگي آب در روزهاي تعطيل از تراكم گردشگران در قسمت‌هاي بالاي سراب گيان ناشي مي‌شود. اكثريت قريب به اتفاق آتش‌سوزي‌ها توسط بازديدكنندگان رخ مي‌دهد.
 
خشك‌شدن علف‌هاي كف جنگل و تپه‌ها و افروختن آتش در جنگل وقوع آتش‌سوزي را تسهيل مي‌كند. سمواتي براي حل اين مشكل پيشنهاداتي دارد: تعديل گردشگران از طريق تنظيم اردوها به منظور كاهش تراكم در روزهاي تعطيل، آموزش گردشگران و ملزم كردن آنها به جمع‌آوري زباله‌ها و تحويل دادن به ايستگاه‌هاي جمع‌آوري زباله مي‌تواند چهره واقعي سراب را از چنين عوارضي محفوظ دارد. تاسيس پاركينگ اتومبيل، ايستگاه‌هاي جمع‌آوري زباله‌ها، ايستگاه‌هاي آتش‌نشاني، افزايش تعداد جنگل‌بانان و آموزش اين افراد گام‌هاي موثري در رفع مشكلات سراب خواهد بود.

نتايج طرح‌هاي اجراشده در اطراف سراب

سمواتي مي‌گويد: حفاظت سراب گيان در برابر چراي دام از طرح‌هاي موفق و موثر اجرا شده است. با وجود اينكه مزيت‌هاي اين طرح بسيارند، اما دو معضل آتش‌سوزي و بروز آفات گياهي در مزارع كشاورزي بر اثر اجراي اينگونه طرح افزايش يافته است. تجمع بقاياي گياهي در سال‌هاي متمادي در كف جنگل و مراتع حفاظت‌شده به‌ويژه در مناطق غيرمشجر، شرايط مناسبي براي ابقاي آفات گياهي و كامل‌كردن چرخه‌هاي آنها فراهم كرده است. لغو ممنوعيت چراي دام در مدت زمان كوتاهي بعد از فصل رويش گياهان و دوران بذردهي آنها، عمل بذرافشاني، كوددهي و حتي هرس درختان در منطقه حفاظت شده از عواملي هستند كه احتمال وقوع آتش‌سوزي و آفات گياهي را كاهش مي‌دهد. نهال‌كاري زمين‌هاي غيرمشجر در جنگل نيز طرح موفقي است كه احتمالا تحت‌تاثير بهره‌برداري اقتصادي، اندكي از اهداف خود دور شده است.

منبع :   اقتصاد ایران آنلاین-فاطمه كاظمي